Władysław I "Łokietek" Piast (urodzony między 3 marca 1260 roku a 19 stycznia 1261 roku, zmarł na Wawelu w Krakowie, 2 marca 1333 roku) herb
Syn Kazimierza I Piasta, księcia kujawskiego i Eufrozyny Piastówny, córki Kazimierza I Piasta, księcia opolskiego i raciborskiego.
Książę brzesko-kujawskim jako Władysław I od 14 grudnia 1267 roku do 1300 roku i od 1305 roku do 1332 roku, regent w księstwie dobrzyńskim od 1293 roku do 1295 roku, książę dobrzyński jako Władysław I od 14 grudnia 1267 roku do 1275 roku, książę łęczycki jako Władysław I od 1275 roku do 1300 roku i od 1305 roku do 1329 roku, książę sandomierski jako Władysław I od 26 lutego 1289 roku do sierpnia 1289 roku, od maja do czerwca/lipca 1305 roku, od sierpnia/września 1306 roku do 1311 roku, od czerwca 1312 roku do 20 stycznia 1320 roku, pretendent do tronu krakowskiego od 13 kwietnia 1292 roku, wielki książę krakowski jako Władysław IV od stycznia 1293 roku, książę Królestwa Polskiego od 10 marca 1296 roku do 18 listopada 1297 roku oraz od 1304 roku, książę Wielkopolski jako Władysław I od 1296 roku do 1299 roku (usunięty) i od 1314 roku, książę Pomorza Gdańskiego jako Władysław I od 9 czerwiec 1296 roku do 1300 roku i od 1306 roku do 1308 roku, dziedzic całego Królestwa Polskiego od 1314 roku, książę inowrocławski jako Władysław I od 1327 roku, król Polski jako Władysław I 20 stycznia 1320 roku do 2 marca 1333 roku.
6 styczniu 1293 roku zapewne w Brześć Kujawski poślubił Jadwigą Piastówną Kaliską (urodzona w Kaliszu, około 1266 roku, zmarła w klasztorze klarysek w Starym Sączu, 10 grudnia 1339 roku), córką Bolesława "Pobożnego" Piasta księcia kaliskiego i Jolanty Heleny Arapadówny, córki Beli IV Arpada króla Węgier.
Władca prywatnie.
Pasierb Mściwoja II księcia Pomorza Gdańskiego. Przydomek otrzymał ("Łokietek, Łokieć") jako familiarne określenie władcy niewielkiego wzrostu.
Jego kariera polityczna jest imponująca. Z księcia o lokalnym znaczeniu stał się królem Polski. Zawdzięczał to sprzyjającym okolicznościom, ale i wyjątkowym cechom swojej osobowości. Łokietek nigdy nie rezygnował z wyznaczonego celu, był cierpliwy i wytrwały. Mimo braku talentu politycznego, potrafił wyciągać wnioski z popełnionych błędów i z biegiem czasu wyrósł na zręcznego polityka. Patriotyzm i osobistą dzielność łączył z łagodnością, skromnością i cierpliwością. Jego małżeństwo z Jadwigą, córką księcia Bolesława kaliskiego, było wzorem dla poddanych. Pobożny Łokietek przeżył ze swą żoną 40 lat, dochowując się dwóch córek i syna Kazimierza. Łagodność i cierpliwość pozwoliła mu na trwałe skupić wokół siebie zwolenników zjednoczenie. W sytuacji, gdy jedność państwa była krucha stanowiło to dowód przezorności politycznej. Autorytet władzy centralnej trzeba było budować od podstaw. Władysław Łokietek pochowany został w katedrze krakowskiej, gdzie do dziś podziwiać możemy sarkofag z jego wizerunkiem.
Działalność publiczna.
Ojciec Łokietka, książę Kazimierz, pozostawił pięciu synów. Kujawy i ziemia łęczycko-sieradzka uległy więc po jego śmierci rozdrobnieniu, a Władysławowi Łokietkowi przypadły południowe Kujawy, z ośrodkiem w Brześciu. Karierę polityczną zaczynał Łokietek jako władca miniaturowego księstwa na Kujawach. Po śmierci braci skupił w swoim ręku ziemię łęczycką, sieradzką i brzeską (do 1294 roku), pretendował także do władzy w Krakowie po bracie, Leszku Czarnym. Dwukrotnie został pokonany przez rywali, a efektem konfliktu o Wawel między Piastowiczami, było przejęcie władzy w Małopolsce przez Wacława II. W 1293 roku doszło do porozumienia Łokietka i Przemysła II. Po bezpotomnej śmierci Przemysła II, panowie wielkopolscy i pomorscy wybrali na księcia Władysława Łokietka. W 1296 roku panował on na znacznych obszarach Polski: w Wielkopolsce, Pomorzu Gdańskim, części Kujaw i ziemi łęczycko-sieradzkiej. Mimo, że nie miał najmniejszych szans w rywalizacji z królem Wacławem, nie rezygnował również z pretensji do Małopolski. Rok 1300 przyniósł załamanie w karierze politycznej Władysława Łokietka. Wacław II koronował się na króla Polski, a opuszczony przez możnych wielkopolskich i pomorskich, Łokietek znalazł się na wygnaniu. Wacław przejął wszystkie jego ziemie. Wydaje się, że w tym okresie Łokietek nie potrafił sobie poradzić z zarządzaniem rozległym państwem. Nie umiał skupić wokół siebie sprawnych współpracowników, skłócił się z częścią wielmożów i duchowieństwa, nie potrafił opanować anarchii na podległych sobie ziemiach. Łokietek nie pogodził się jednak z tą, całkowitą, jakby się wydawało, klęską. Powrót na scenę polityczną ułatwiło mu rozczarowanie rządami czeskimi w Polsce oraz międzynarodowe kłopoty Przemyślidów. Dzięki tym okolicznościom i swojej wytrwałości w 1304 roku opanował ziemię sandomierską. Uzyskał posiłki węgierskie, a możni udzielili mu poparcia. Przedwczesna śmierć króla, Wacława III ułatwiła dalszą karierę Łokietkowi. W 1309 roku zmarł jego największy rywal w realizacji dzieła zjednoczenia, władający Wielkopolską, książę Henryk Głogowski. W 1306 roku Łokietek opanował ponownie Kujawy, Sieradz i Łęczycę oraz całą Małopolskę. Zdobył też Pomorze Gdańskie. Nowopozyskane ziemie obsadził oddanymi sobie ludźmi. W 1314 roku Wielkopolanie podporządkowali się władzy Łokietka, odrzucając rządy synów Henryka Głogowskiego. Utrwalenie władzy Łokietka na zdobytych terenach okazało się trudne. W Małopolsce musiał walczyć ze zniemczonym, związanym z dworem czeskim biskupem Janem Muskatą. Pokonał go i potraktował łaskawie. Ten jednak nie chciał uznać władzy Łokietka. Wówczas arcybiskup Jakub Świnka wytoczył Muskacie proces kanoniczny. Wyklął go i zawiesił w czynnościach. Łokietek udzielił gwarancji bezpieczeństwa krnąbrnemu biskupowi, a gdy ten przybył do Krakowa, uwięził go i zmusił do uległości. Legat papieski obłożył Łokietka i jego państwo interdyktem. W latach 1311-1312 miał Łokietek ponowne problemy w Małopolsce. Doszło do buntu niemieckiego patrycjatu Krakowa i innych mniejszych miast regionu. Wójt krakowski Albert, reprezentujący interesy patrycjatu, opowiedział się za objęciem przez Jana Luksemburskiego tronu polskiego. Możni małopolscy, rycerstwo i większość kleru pozostali jednak wierni Łokietkowi i bunt został stłumiony. Miasto ukarano represjami (np. skasowano dziedziczne wójtowstwo). Gorzej potoczyły się sprawy na Pomorzu Gdańskim, które w latach 1308-1309 opanowali Krzyżacy. Dzielnica ta na długo oderwana została od Polski, co pociągnęło za sobą także poważne konsekwencje gospodarcze. Łokietek próbował odzyskać utracone ziemie na drodze sądowej, jednak mu się to nie udało. Również wojny z Zakonem, prowadzone w latach 1326-1332 przyniosły dotkliwe porażki militarne. Przyczynił się do nich współpracujący z Krzyżakami król Czech, Jan Luksemburski. Działania wojenne spustoszyły Wielkopolskę i Kujawy W ich rezultacie Krzyżacy zajęli ziemię dobrzyńską i Kujawy. Połowiczny sukces w bitwie pod Płowcami (1331) nie mógł tego zmienić, a rozejm zawarty przez Łokietka przedłużono i sprawę tę podjął dopiero jego następca, Kazimierz Wielki. W 1318 roku odbył się w Sulejowie ogólnopaństwowy zjazd dostojników duchownych i świeckich. Sformułowano na nim petycję do papieża w sprawie koronacji księcia Władysława. Hojne dary i obietnica akcji chrystianizacyjnej na wschodzie miały wpłynąć na stanowisko papieża. Na szczęście dla Łokietka, papież był w przeciwnym obozie politycznym niż król Jan Luksemburski, który rościł sobie prawo do korony polskiej po Przemyślidach. Wyraził więc zgodę na koronację. W efekcie w 1320 roku w katedrze krakowskiej Władysław Łokietek został koronowany na króla polskiego. Do koronacji użyto nowych insygniów koronacyjnych. Te, z czasów Bolesława Szczodrego zabrał z Krakowa do Gniezna Przemysł II, a po koronacji Wacława II trafiły do Czech i tam zaginęły. Po raz pierwszy został użyty wówczas Szczerbiec, miecz, który Łokietek otrzymał od ojca. Pomny wcześniejszych doświadczeń, po 1306 roku Łokietek skompletował ekipę współpracowników złożoną z panów małopolskich, kujawskich i hierarchów Kościoła. Łagodnością i skromnością pozyskał ich trwałą sympatię. Jego panowanie okazało się przełomem w dziejach Polski. Królestwo Polskie zostało na trwałe przywrócone (zasięg jego granic pozostawiał wiele do życzenia). Król Władysław zmarł w Krakowie w 1333 roku, pozostawiając nastepcy tronu zjednoczone, choć stojące wobec szeregu problemów, królestwo.
Koronacja Władysława "Łokietka" na króla Polski 20 stycznia 1320 roku znacznie zwiększyła jego prestiż na Śląsku. Władający wieloma dzielnicami książęta śląscy nie prezentowali jednak zbieżnej linii politycznej. Starania o ich pozyskanie poczynił Łokietek już wcześniej, wydając w 1310 roku swoją córkę Kunegundę za księcia świdnickiego Bernarda. Włączył tym samym do sojuszu oprócz księcia świdnickiego również jego dwóch braci - Henryka jaworskiego i Bolka II ziębickiego.
Zdecydowanymi przeciwnikami władcy polskiego byli natomiast książęta głogowscy, którym odebrał nie tylko Wielkopolskę, ale także nadzieję na opanowanie tronu, co akcentowali używanym tytułem "Dziedzica Królestwa Polskiego". Zawiązana po śmierci Bolesława oleśnickiego koalicja antygłogowska miała na celu odebranie im ziem, które w 1296 roku należały do księcia wrocławskiego. W jej skład weszli synowie Henryka V "Grubego" - Henryk VI wrocławski, Bolesław III legnicki, a także zięć "Łokietka" - Bernard świdnicki, Bolesław II opolski i sam król Władysław "Łokietek". Po przeciwnej stronie stanął natomiast książę namysłowski - Konrad.
W toku prowadzonych walk Henryk VI zawarł sojusz ze swoim zięciem Konradem, co stało się przyczyna spustoszenia jego księstwa przez brata Bolesława. Wrogowie zdecydowali się jednak na arbitraż ze strony króla polskiego, który w 1323 roku w Krakowie uznał panowanie księcia Konrada w księstwie oleśnickim. Dla "Łokietka" najważniejsze było jednak stworzenie przychylnego mu obozu książąt, wśród których popierali go: książęta świdnicko-jaworscy, zięciowie Bernarda oraz Bolesław II opolski, Przemko głogowski, Bolesław III "Rozrzutny", Konrad I oleśnicki, a być może również: Jan I ścinawski, Siemowit bytomski i Władysław I oświęcimski.
W 1327 roku sytuacja dla Władysława "Łokietka" zmieniła się diametralnie. Do ofensywy przeszedł bowiem Jan Luksemburczyk, król czeski od 1310 roku, który pragnął również objąć tron polski. W tym celu nie tylko zaatakował Kraków, ale do Opawy wezwał książąt śląskich z linii opolskiej - Bolesława I "Pierworodnego" niemodlińskiego, Kazimierza I cieszyńskiego, Leszka raciborskiego i Władysława kozielsko-bytomskiego. Między 18 a 19 lutego 1327 roku wszyscy złożyli w Opawie hołd królowi czeskiemu. Z kolei 24 lutego w Bytomiu hołd Janowi Luksemburczykowi złożyli książę oświęcimski Jan I "Scholastyk", natomiast wkrótce hołd złożył we Wrocławiu - Bolesław II opolski. Ówczesny książę wrocławski Henryk VI "Dobry", który w 1324 roku złożył hołd królowi niemieckiemu Ludwikowi IV Bawarskiemu, przekazał swoje księstwo królowi czeskiemu - używającemu też tytuł króla Polski - z zobowiązaniem zachowania w nim władzy i dożywotniej renty.
W 1328 roku Jan Luksemburczyk skierował swe wojska przez Śląsk, Wielkopolskę do Prus, gdzie wspomógł Zakon Krzyżacki w walce przeciwko Litwie. W drodze powrotnej we Wrocławiu zmusił do hołdu książąt: Jana ścinawskiego 29 kwietnia 1329 roku oraz między 9 a 10 maja książąt: Konrada I oleśnickiego, Bolesława III "Rozrzutnego" legnickiego i Henryka IV żagańskiego. Władysław "Łokietek" będący wówczas zaangażowany w konflikt z Zakonem Krzyżackim i Brandenburgią nie potrafił zabezpieczyć swych interesów na Śląsku. To spowodowało, że Jan Luksemburczyk wykorzystując swoją sytuację i wpływy doprowadziły do zhołdowania książąt górnośląskich w 1327 roku, a wkrótce miał przejąć również Wrocław. Dwa lata później, w 1329 roku hołd złożyło królowi czeskiemu kilku książąt dolnośląskich. Przed złożeniem hołdu uchylili się jedynie książęta z linii świdnickiej - Bolko II "Mały" i Henryk II oraz ich styj - Bolko II ziębicki. Podporządkowania się królowi czeskiemu odmówił także Przemko głogowski, ale został w 1331 roku otruty przez swych wasali. Jego spadkobiercami zostali - bracia Henryk IV "Wierny" i Jan ścinawski oraz dożywotnio wdowa Konstancja. Poza zhołdowaniem książąt śląskich, Jan Luksemburczyk podporządkował sobie ziemie śląskie także siłą. W 1331 roku prowadził oblężenie Niemczy i Głogowa, zaś na Henryku IV "Wiernym" i Janie ścinawskim wymusił sprzedaż ich części spadku, dzięki czemu księstwo głogowskie przeszło w ręce króla czeskiego. To oznaczało, że niezależne jeszcze księstwo świdnicko-jaworskie zostało oddzielone od Królestwa Polskiego - pasmem lenn czeskich.
Bilans panowania.
Władysław Łokietek panował w czasach, gdy program odbudowy jednolitego państwa stał się koniecznością polityczną, ekonomiczną i moralną. Program ten zyskał wtedy zarówno poparcie możnych świeckich i duchownych, jak i rycerstwa i mieszczaństwa. Łokietek reprezentował tradycje domu piastowskiego i stał się rzecznikiem narodowego interesu. Panował nad znaczną częścią ziem polskich. Jego władza obejmowała Wielkopolskę, ziemię łęczycką i sieradzką oraz Małopolskę z Krakowem i Sandomierzem. Poza zasięgiem władzy Łokietka pozostawał rozdrobniony Śląsk, niezależne Mazowsze oraz oderwana przez Krzyżaków ziemia chełmińska, Pomorze Gdańskie i Kujawy. Pomorze Zachodnie pozostało niezależne, a ziemia Lubuska została wcielona przez Brandenburgię. Najważniejszą zasługą Łokietka było przywrócenie na trwałe Królestwa Polskiego, choć, niestety, o kadłubowym nieco kształcie i dość słabej administracji. Wzmocnienie wewnętrzne państwa oraz odzyskanie wielu ziem polskich pozostawił Łokietek synowi, Kazimierzowi Wielkiemu. Sytuacja międzynarodowa Polski była również nieuregulowana. W 1329 roku Łokietek zawarł pokój z Brandenburgią. Problemu krzyżackiego nie udało mu się rozwiązać, Polska poniosła na tym polu znaczne straty. Zagrożenie luksemburskie również było bardzo istotne. Luksemburgowie cały czas rościli sobie pretensje do tronu polskiego, próbowali nawet zająć Kraków. Zapobiegła temu interwencja Karola Roberta, króla Węgier. Pozycję Luksemburgów, jako pretendentów do korony polskiej, umacniało narzucenie zwierzchnictwa lennego książętom śląskim i księciu płockiemu. Jedynie z Litwą i Węgrami Polska pozostawała w sojuszu. Sojusz ten przypieczętowany został małżeństwami dzieci Władysława Łokietka.
Żródła:
Multimedilana Encyklopedia Władców Polski
Mój Historyczny Blog - Tomasz Sanecki
23-02-2020